AS ACTAS ESCURAS, UN DRAMA HISTÓRICO

A continuación expoñemos as características que xustifican que As actas escuras é un DRAMA HISTÓRICO:



A utilización do pasado coma motivo semántico fundamental da ficción literaria non é unha novidade contemporánea, nin sequera posmoderna. En efecto, xa Aristóteles, nesa Poética que funciona coma tratado fundador da Teoría Literaria occidental, se ve obrigado a explicar as diferenzas entre a literatura (a ficción) e o relato verdadeiro dos acontecementos do pasado (a historia).

Collingwood (1952: 18): “A historia é unha ciencia que averigua actos dos seres humanos xestados no pasado é que serve para o auto-coñecemento humano”. E aceptemos que a literatura (toda a literatura) só pasa pola súa identificación coa ficción coma característica esencial que marca a súa relación co mundo real. Á historia, como ciencia, debe serlle aplicada a noción de verificabilidade, xa que os “actos dos seres humanos xestados no pasado” han de ser debidamente autentificados e demostrada a súa efectiva existencia co fin de dotar de seriedade científica o relato histórico. Sen embargo, a literatura non precisa verificar os acontecementos narrados.

Roberto Vidal Bolaño, para escribir As actas escuras (1992), realizou todo un exercicio de documentación e pescuda en arquivos directamente debedor do método histórico. Agora ben, As actas escuras é literatura porque, por unha banda, é recibida (lida) como tal, é tamén é literatura porque o grao de verificabilidade dos feitos alí contados, aínda sendo alto, é irrelevante. Pola contra, en ningún texto histórico é irrelevante o grao de verificabilidade.

O termo “teatro histórico” remite ao receptor cara ao ámbito da realidade, pero, a diferenza da historia, no teatro histórico non se pode establecer unha relación de identidade a respecto desa realidade. Por isto, entendemos con Iolanda Ogando que teatro e historia se diferencian tanto a nivel pragmático coma a nivel referencial.

“Unha peza de teatro pode ser cualificada de ‘histórica’ cando basea o seu contido argumental nese discurso que denominamos historia”.

O teatro histórico é unha obra literaria onde van imperar as leis (ou as non leis) da literatura e non as da historia. A súa especificidade temática ven dada por esa especial relación que se establece entre a realidade pasada e a ficción. Máis compre non esquecer que nesa relación funciona sempre e por riba de todo, unha xerarquía clara onde predomina o seu carácter ficticio sobre o histórico.

Outras pezas históricas do teatro galego son:

O desengano do prioiro de Otero Pedrayo, que sen ser popiamente histórica, utiliza diversos personaxes extraídos desa narrativa; Palabras de Víspera de Álvaro Cunqueiro, na que o autor declara que ten a intención de volver sobre a historia, máis de forma diferente, humanizando aos peronaxes; O Mariscal, . no prólogo que aparece asinado por “Os autores” na súa primeira edición na que xustifican e contextualizan a súa propia visión da historia, diferente da historiografía tradicional; Xoana, de Manuel Lourenzo; Raíñas de pedra de Cándido Pazó; Unha noite no Pórtico do Paraíso de Kukas; Etc.

Trazos das obras que conforman o teatro histórico:

Características temático argumentais: aquelas relacionadas coa construción do argumento da peza.

Características estruturais: elementos que constrúen a organización interna da peza. Estes elementos son os que fornecen, en moitas ocasións, a información histórica que lles falta aos receptores.

Os trazos argumentais do teatro histórico teñen que ver directamente coa súa relación co discurso da historia e son fundamentalmente tres:

1. A fidelidade ao discurso histórico de que procede o tema.

2. O distanciamento temporal entre o momento da escrita e o momento no que se sitúa a acción.

3. Os temas propios do teatro histórico.

O teatro histórico ten múltiples funcións. Resulta difícil afondar nelas, aínda que tentaremos enumeralas superficialmente:

1. Cando no teatro histórico a historia serve de punto de partida para a evasión ou o escapismo da realidade circundante.

2. Cando no teatro histórico a historia está ao servizo do poder e serve de elemento propagandístico subliminar.

3. Cando se utiliza a historia como metáfora do presente.

4. Cando a historia serve para iluminar e entender o presente, sendo crítico e reescribindo o pasado.

5. Cando o teatro histórico serve para falar de problemas universais: o amor, a loucura, a soidade, a vinganza, a morte etcétera, imprimíndo­lles un carácter de intemporalidade.

6. Cando o teatro histórico serve para adoutrinar, para tomar conciencia de que a historia non se debe repetir.

7. Cando o teatro histórico utiliza a historia como catarse.

8. Cando o teatro histórico revisa a historia negándoa ou propoñendo outra versión dos feitos diferente á oficial e cun sentido crítico.

9. Cando o teatro histórico serve como elemento construtor da identi­dade nacional.

Ofrecémosche a continuación unha serie de reflexións de críticos e drama­turgos sobre o concepto de teatro histórico. Lédeas na aula e reflexionade sobre o seu significado, poñéndoas en relación coa obra representada.

Cuando hablamos de teatro histórico estamos uniendo dos discursos, en principio claramente diferenciados, de forma que el carácter ficcional del género dramático desaparece en la medida en que el autor echa mano de personajes o acontecimientos reales del pasado. Por otra parte, el término histórico deja de exigir el carácter verificable y objetivo que tendría en un primer momento para pasar a contener elementos literarios que priman sobre el mismo. (…). El papel de la literatura y el de la historia en la construcción de una nación o de un grupo culturalmente diferenciado es innegable. A este respecto, Itamar Even-Zohar hace un análisis del papel de la literatura en la creación de las naciones europeas muy interesante en el que resalta que “la literatura sirvió como factor omnipresente en el que existe un sentimiento ampliamente extendido por cohesión sociocultural”, entendiendo por cohesión sociocultural, “un estado en el que existe un sentimiento ampliamente extendido de solidaridad, de sentirse estrechamente unidos, entre un grupo de personas, estado que, por consiguiente, no necesita una conducta impuesta por la simple fuerza física” (…). Es decir, al hablar de teatro histórico, estamos analizando un tipo de discurso literario que, además de su papel privilegiado dentro del campo sociocultural en el que se inserta, suma también el papel que, en el mismo camino, ofrece el discurso histórico; mostrándose más claramente como un elemento configurador y constructor en el espacio –sea nacional o cultural- en el que es producido. Que asuma y manifieste en mayor o menor medida este rol dependerá del estado de fortaleza, independencia, institucionalización y consciencia en que se encuentre este espacio. Es decir, que estemos hablando del teatro histórico en la literatura gallega ofrecerá un nuevo enfoque que aplicar al estudio del teatro histórico. (…). Los escritores gallegos que utilizan temas, hechos o personajes históricos cuando escriben son plenamente conscientes del importante papel que su obra puede tener en la configuración de una identidad y un imaginario colectivos. Comprenden que estas dos instancias asientan y afirman el nuevo espacio nacional que pretenden construir. Así, cuando analizamos las obras históricas de finales del siglo XIX y gran parte del siglo XX en la literatura gallega, podemos ver cómo predomina el aspecto constitutivo nacional al que me estoy refiriendo. El teatro histórico gallego recupera, en un primer momento, figuras del pasado para mitificarlas y ensalzarlas, llegado para eso, si es necesario, a falsear la verdad. Posteriormente, sobre todo en la década de los años setenta e influidos por una concepción más cercana al marxismo, los nuevos escritores desmitifican estas viejas figuras y muestran su preferencia por movimientos sociales del pueblo gallego. Como es natural, los intereses que el grupo de productores tiene en cada momento histórico influye sobre los temas o personajes históricos que recogen del discurso histórico y sobre qué visión ofrecen de los mismos.

Antonio Buero Vallejo. Acerca del drama histórico.

El llamado teatro histórico constituye un discurso cuyo referente es una narrativa llamada historia y cuya función en él no es reconstruir un pasado sino construir un pasado funcional a los fundamentos ideológicos y culturales de los sectores culturales fundadores y productores del discurso. (…). El discurso teatral histórico construye un imaginario social que legitima un sistema social o deconstruye el imaginario social dominante con el fin de proponer un imaginario que lo sustituya. De este modo, legitima el imaginario social sustentador del texto, el cual, a su vez, legitima el sistema de valores o la ideología del grupo del emisor del discurso.




No hay comentarios:

Publicar un comentario